«Залу-зөрмг командир»: нертә цергә болн олна үүлдәч Василий Алексеевич Хомутниковин 130 җилин өөнд
1891 җилин бар сарин 5-д хальмг улсин ончта нег үрн – Василий Алексеевич Хомутников Теңгә цергә областин Сальск округин, Денисовск станицин Эльмута гидг күүтрт төрҗ һарсмн. 1917 җиләс авн коммунистическ партин гешүн. Үвлин бәәшң авлһнд шунмһа орлцач.
1918-1919 җилмүдт энүнә седвәрәр түрүн хальмг мөртә әңгс бүрдәгдсмн. 1919 җилин мөчн сард эн Х. Кануковла негдгч хальмг мөртә полк бүрдәсмн. Эн полк 1919- 1921 җилмүдт Саратовск губернәс эврәннь дәәч хаалһан экләд, Ар Кавказд төгсәсмн.
1921-1929 җилмүдт эн шишлң даалһврар Моңһлд церглсмн. Моңһлд Унгерна бандсла залу-зѳрмгәр дәәллдсндән Дәәнә Улана Тугин орденәр ачлгдсмн.
1930-1937 җилмүдт Хальмг Таңһчин цергә комиссар, Хальмг Таңһчин күцәгч комитетин ахлач, Хальмг АССР-ин Деед Советин Президиумин ахлач, 1937 җилд СССР-ин Деед Советин депутатд суӊһгдла.
1941-1945 җилмүдт Төрскән харсгч Алдр дәәнд шунмһа кевәр орлцҗ йовад, 1945 җилин лу сарин 4-д Будапешт алднд әмнәсн хаһцсмн.
Төрскән харсгч Алдр дән эклхд полковник В. Хомутников Улан Цергин мѳртә цергин инспекцд церглҗәсмн. Москва шидр болсн бәәр бәрлдәнд полковник Хомутников 75-ч мөртә дивизин, нег полк командлҗ залу-зөрмгәрн ончрсмн. Тиигәд дәәллдҗ йовад хальмг мѳртә дивизьмүд бүрдәгдх тогтавр авгдсна дару терүнд эврәннь дурар церглх эрлһ 1917-ч җиләс авн коммунистическ партин гешүн, Октябрьск революцд, гражданск дәәнд болн Моңһлын революцд шунмһа орлцач, СССР-ин Деед Советин депутат, полковник Хомутников Василий Алексеевич Харслтын олн-әмтнә Комиссариатд орулҗ өгсмн. Эн халуч, зѳрмг, ик дамшлтта командир 110-ч мөртә дивизин ханьд церглх зѳв авад, дивизин командирин дарук болҗ батлгдсмн. Тиим заквр авн Хомутников бачм кевәр ирҗ дивизь бүрдәлһнә түрү бәәдлиг уга келһнд шунмһа кевәр орлцсмн.
1942-ч җилин зун. Эн кемлә советск-германск фронтд зөвәр күчр бәәдл учрв. Тиигхд фашистнр Тең һолын барун кѳвәд бәәх мана цергүдиг күүләд, Тең деер бәәх һатлһсиг эзлҗ энүнә зүн көвәднь түргәр һарч авх тѳр тәвсмн.
Тиим күчр бәәдл учрад, 51-ч әәрмин командовань 110-ч онц Хальмг
мѳртә дивизин өмн 1942-ч җилин така сарин 14 авн эврәннь әңгсәрн Багаевск- каракорск станиц күртл Тең һолын зүн кѳвәһәр бәәх харслтын меҗән түрүн линий эзлҗ хортнла ноолда кехән белдтхә гиҗ закв. Энүг күцәхин тѳлә дивизин командир В. П. Панин, терүнә дарук В. А.Хомутников хойр цаган геелго, полкс, эскадронмуд эргҗ зааврмуд өгдмн.
Арвн хонгин дотр 110-ч мѳртә дивизин цергчнр хортна өмнәс зөргтә кевәр дәәллдәд, хортна чидл кесг холван ик болснас кѳлтә хәрү цухрх заквр өггдсмн. Така сарин 27-с авн 29 күртл Манц һолын кевәд дивизин әңгс хортыг сѳрҗ зогсав. Энд болсн баатр ноолданд 110-ч онц Хальмг мѳртә дивизин 600 hap дәәчнр әмән ѳгв.
...Дивизии әңгс Сальск, Сандата, Красногвардейск, Московское, Донское болн Саблино бәәрдин эргнд сөрлтин дә бүрдәҗ Ворошиловск балһсн талагшан һарч ирв. Эн балһсна эргнд негдсн харслтын дәәнә хѳѳн дивизин һол әңгнь 1500 күн полковник В.А. Хомутниковин һардвртаһар заагдсн маршрутар Моздок балһснур ирәд, энүнә эргнд харслтын меҗә эзлв.
Хѳѳннь В. А. Хомутников 41-ч гвардейск дивизин ханьд, командирин дарук болҗ дәәллдсмн. Эн дивизь Харьков, Полтава, Кременчуг сулдхлһнд, Днепр һол һатллһнд, Корсунь-Шевченковск операцд орлцад ончрсмн. Полковник Хомутниковин өрчиг хойрдгч Улан Тугин, Улан одн, Төрскән харсгч Алдр дәәнә негдгч девсңгин, Богдан Хмельницкин орденмүд болн медальмуд кеерүлсмн.
Дәәнә сүл девсңгд В.А.Хомутников Европин Өмн-Дорд үзгин орн-нутгудыг фашистнрәс сулдхлһнд орлцсмн. Энүнә церглҗ йовсн 180-ч дивизь Румыня болн Венгрин һазрмуд сулдхсмн. Энд Будапешт алднд дәәллдҗ йовад 1945җилин лу сарин 2-д әмнәсн хаһцсмн.
Василий Алексеевич 25 җилд цергт цергләд, терүнәс 15-н җилинь фронтд давулсмн. Энүнә цогц Москвад Новодевичье үкәрт оршалһата.
В. А. Хомутниковин туск туужин халхар олн дегтрмүд, статьяс, шүлгчнрин, бичәчнрин үүдәврмүд барлгдсмн. Туужин очерк «Человек из легенды» В. Ш. Бембеев бичсмн. Хальмг деед сурһулин философск номин доктор В. Н. Бадмаев «В. А. Хомутников: жизнь и деятельность» гидг дегтр 2018-гч җилд барлсмн. Әрәсән журналистнрин ниицәнә гешүн, олна үүлдәч, ачнь Хонгр Хомутников «Жизнь и судьбы в годы репрессий», «Они воевали за Отечество», «Сквозь огонь и время» гидг дегтрмүд авһиннь санлд бичәд үүдәсмн.
Хальмгин олн-әмтнә шүлгч Эрнҗәнә Константин «Улан Туг», хөөннь «Ветерана туск үг» гидг шүлгүд нерәдсмн. «Хомутниковин туск ухаллһн» гидг поэм олн-әмтнә шүлгч Сусен Аксен 1969, 1982 җилд һарсмн, хөөннь моңһл келәр Улан-Батр балһснд 1970 җилд һарсмн. Олн-әмтнә бичәч Инҗин Лиҗ «Командир Хомутников» гидг поэм нерәдсмн. Хальмг таңһчин нертә журналист Н. У. Илишкин олн очеркс бичсмн.
Элст балһсна, Лагань балһсна, Городовиковск балһсна уульнцс В. Хомутниковин нер зүүлһнә, Ик-Буурла района селән бас В. Хомутниковин нертә нер зүүнә.
Тегәд чигн залу-зѳрмг баатрин нерн мана Хальмг Таңһчд мөңкрҗ үлдх, кезәд чигн мартгдшго.