«Эврә цагин домг»: номт болн гегәрүлгч Очра Номтын 135-җилин ѳѳнд
Эн ѳдрмүдт Хальмг Таӊһчин Толһачин Б. Хаскин зәрлгәр Очра Номтын 135 җилин ѳѳнд нерәдгдсн ѳргн керг-үүлдврмүд күцәгдҗәнә. А.М. Амр-Санана нертә келн-улсин дегтрин саӊгин кѳдләчнр ончта эн ѳдрин ѳмн Очра Номтын санлд нерәдсн керг-үүлдвр давулв.
«Эврә цагин домг» нерәдлһтә тууҗин кичәлд ИОЦ келн-улсин әӊгин кѳдләч Очра Номтын намтрла танльдулад, җирһлин туршарт эн нутгиннь тѳлә яһҗ зүткҗ йовснь, кедү ик ач-тус кесн болн номтын үлдәсн зѳѳрин тускар Элст балһсна 17-гч тойгта дунд школын 6-гч классин сурһульчнрт тодрхаһар келҗ ѳгв.
Кичәлин йовудт «Номто Очиров: жизнь и судьба» презентац, «Җаӊһр – эклцин эклц» спектаклин тасрха, җаӊһрч Ээлян Овлаһас фонографд бичүлҗ авсн «Җаӊһрин» нег бѳлг болн мана цагт «Жаӊһр» дуулҗах Шаран Диман видеоклипин тасрха сурһульчнр соньмсҗ соӊгсад хәләв.
Хальмг улсин тууҗд номт, олна үүлдәч Очра номтын нернь темдгтә орман эзлҗ йовхнь йир ончта. Олн җилин туршарт эн билгтә күн «олна хортнд» тоолгдҗ, кесг дәкҗ засгла харһсн билә. Болв, альд йовв чигн, кедү му үзсн болвчн, Очра Номт мел хальмг улстан туслҗ, билг-номан тѳрскндән нерәдсн болҗана.
Очра Номт эврә цагтан хальмгуд дунд хамгин сурһульта, цецн гүн ухата күн болҗ ик тоомср эзлҗәсмн. Мана алдр дуулвр "Җаңһр" бичҗ авч, олнд медүлҗ, нерән мөңкрүлсн деерән энтн олн дунд ном тархаҗ, гүн медрлтә экономист болн политик бәәсмн, тер мет хальмг улсин урн үгин зөөр хураҗ авч, өргн көдлмш күцәҗ йовсмн.
Очра Номт Хальмг өргн теегин нег үзгт бәәршлҗәх Баһ Дөрвдә нутга ар захднь "Модн гер" гидг селәнд (орсар Червлённ селән) 1886 җ. хулһн сарин 10-д төрҗ һарсмн. Баһ Дөрвдә нутга хамгин сүл гисн нойн бәәсн Церн-Дәәвд Тундутовин көтч Довкин Очрин ууһн көвүнд Нохад нойна дөңгәр сурһуль сурч чадх арһ учрсмн. Иигәд шулун-шудрмг, йир ухата көвүн Баһ Дөрвдә нутга эклц школд, хөөннь Әәдрхңд одҗ хальмг училищд, дарунь тендән реальн училищд сурһульд сурсмн.
1905 җилд Ноха (энүнә йосн нернь Ноха бәәсмн, хөөнь энүг сурһульд сурад, гүн медрлтә болхлань, нойн энүнд Номт гидг нер өгч, эн нерән дуудулх гиҗ йөрәсмн, тегәд көвүн эн нер авсмн) Пиитр балһснд Императорск университетин Дорд үзгин факультетд сурһульд орсмн. Университетд сурч улсин урн үгин үүдәврәр соньмсҗ, энүг хураҗ номин шинҗллт кехднь энүнд багшнь, моӊһл келтнрин шинҗләч, профессор В.Л. Котвич дөң болҗ нилчән күргсмн. 1908-гч җилд багшин даалһврар хальмг теегин Баһ Дѳрвдә нутгин Ик-Буһса әәмгә җаӊһрч Ээлән Овлаһас алдр «Җаӊһр» дуулврин арвн ду бичҗ авсмн. Терүгән фонографас «тодо бичгт» буулһҗ бичсмн. Иигҗ мана алдр дуулвр «Җаңһриг» цаглань бичҗ авч, олнд медүлсн төләдән Очра Номт эврәннь нерән мөңкрүлсн лавта.
Цааранднь медрлән гүүдүләд, ѳѳрд улстан туслхар Санкт-Петербургин университетин юридическ факультетд бас ном дассмн. Тер түрү-зүдү цагт хальмг улсас түрүн болҗ хойр ном дассн ик сурһульта күн болв.
1917 җилин хѳѳн Очра Номт хальмг теегүрн ирҗ, хот-хоолын комитетин ахлач, эрдм-сурһулин әӊгин һардач болҗ, хальмгудыг ѳдмгәр нань чигн кергтә тоотсар тетклһнд ик тусан күргсмн. 1920-гч җилмүдәс экләд «контреволюционн үүлдврт орлцсн тѳләдән» Очра Номт засгла харһҗ, кесг дәкҗ түүрмд сүүһад, тууврт йовсн болҗана. Хол Казахстанд бәәсн болвчн, хальмг улсиннь бәәдл-җирһләр соньмсҗ, хальмг улсин түүҗ делгрүллһнд басл арһан хәәҗ йовла. Цецн ухата мана номт муудан даргдлго, хәрү чик нернь хәрүлхлә, Кѳтчнрт бәәҗәһад, 1960-гч җилд сәәһән хәәсмн.