«Бичәчин туск тодлвр»: хальмг улсин бичәч Балакан Алексейин 95-н җилин ѳѳнд

«Бичәчин туск тодлвр»: хальмг улсин бичәч Балакан Алексейин 95-н җилин ѳѳнд

Балакан Алексей – хальмг улсин бичәч, РСФСР-ин сойлын ачта көдләч, Цугсоюзин бичәчнрин ниицәнә гешүн, О.И.Городовиковин нертә Хальмг Таңһчин Государственн мөрән лауреат, нертә түүкч, драматургч.

1928 җилд Яндһа Мацга нутгин Шикрт гидг хотнд (ода Астраханск областин Наримановск районд) төрсмн. Төрскән харсгч дән эклхд арвн һурвта бәәж, тер бийнь хар көдлмш кесмн. Эцкнь цергт мордсмн. Көдлмш кеһәд, бийән, экән, дүүһән асрсмн. Моторист, урч, һосч, зург цокач, зурач болҗ көдлсмн. Бичкндән сурһуль дасхар шундг бәәҗ, болв тер цагт арднь орҗ, сурһуль дасдг арһ уга бәәҗ. Киитн Сиврт хальмгудын үзсн цуг зовлнгиг Балакан Алексей бас үзсн болдг.

Балакан Алексей баһ насндан шүлгүд эклҗ бичсмн. Тер учрар шүлгәр литературин хаалһан эклсмн. Урн үгин үүдәврән түрүн болҗ 1948 җилд бичсмн. «Түрүн ишкдл» гидг очеркнь «Красноярский рабочий» гидг газетд барлгдла. Балакан Алексейиг һанцхн мана таңһчд биш, нань чигн олн келн-улсин умшачнр бас меднә.

1957 җиләс авн 1998 җил күртл бичсн үүдәврмүднь: шүлгүд, очеркс, келврмүд, поэмс, романмуд, туульс, түүкләнь – хальмг болн орс келәр «Теегин герл», «Ставрополье» гидг альманахст барлгдсмн. «Поэты Калмыкии», «Сердце степей», «Весна в степи» гидг хураңһуст Москвад үүдәврмүднь барлгдсн болдг.

«Түрүн дун» гидг нертә шүлгүдин хураңһунь 1959 җил барас һарсмн. 1957 җил «Хальмг үнн» газетд экләд көдлсмн. Хальмг дегтр һардачин редактор, хөөннь ах редактор болсмн. 1966 җиләс авн билгин көдлмшин ард орсмн.

Балакан Алексей Хальмг улсин бичәчин, РСФСР-ин сойлын ачта көдләчин өөдән цол зүүсмн. О.И.Городовиковин нертә Хальмг Таңһчин Государственн мөрән лауреат бәәсмн.

1961 җиләс авн Цугсоюзн бичәчнрин Ниицәнә гешүн болсмн. Хальмг Таңһчин Деед Советин депутатд шиидгдсмн.

1963 җилд «Юность» журналд «Һурвн зург» гидг түүкнь барлгдснас авн бичәчин нерн олн умшачнрт темдгтә болсмн. Эн түүк нарт делкән 24 келнд орчулгдсмн. Хөрн дөрвн келн-әмтн Балакан Алексейин түүкиг умшсн болдг. 1992 җил «Һурвн зург» китдин, 1999 җил японя келнд орчулгдсмн. Эн түүк олн келнд орчулгдад, барас һарсн йовдл цуг нарт делкән литературт ончта соньн болсмн. Эн түүкд бичәч Балакан Алексей үнн йовдлын тускар бичҗ: әмән өгн йовҗ, бичкн орс күүкиг үкләс харссн хальмг көвүнә зөрмг йовдл олн умшачнрин зүркиг авлсмн.

Балакан Алексейин үүдәсн наадд ут тоодан хөрнд өөрхн, арв һар шүлгүдин хураңһу, долан-нәәмн роман, арв һар түүк. «Элст деер мандлсн одн», «Залу зөрг», «Алтн бумб», «Буурл теегт», «Хаврин халун салькн», «Арвн һурвн өдр, арвн һурн җил», «Народный генерал», «Зерлг нохас» болн нань чигн романмуд. «Сәәхн күүкн Саглр», «Һурвн зург», «Зарһим эврән кетн», болн нань чигн үүдәврмүд.

Шүлгчин «Элстин вальс, «Занда», «Сәәхн асхн», «Мини Хальмгм», «Шикртә», «Хавтхан Барун», «Басан Городовиков», «Дурн урдк кевтән» болн нань чигн шүлгүдин үгмүдт айсмуд орулгдҗ, олнд таасгддг дуудт хүврв.

Балакан Алексейин билг-эрдм хурц. Бичсн үүдәврмүднь онц эврә неквртә. Бичәчин үзүлсн героймуд оньдин диилвр бәрцхәнә. Мана орн-нутгин улс кенд чигн диилгдшгоһинь үзүллһн – энүнә үүдәлтд һоллгчнь бәәсмн.

1998 җил бичәч гемин үүләр сәәһән хәәв. Болв кесн, күцәсн тоот күүг мартулдго болҗана. Үүдәлтин ут хаалһд бичсн үүдәврмүднь Балакан Алексейин тускар келүләд йовх, олн умшачнрнь зүркндән хадһлх, үйәс үйд нернь һарад йовх.

Бичәчин төрсн һазртнь, Барун гидг селәнд, Балакан Алексейин нертә уульнц бәәнә. Тер уульнцд бәәх Баруна әмтн Балакан Алексейиг кезә чигн мартшго. Элст балһсна бас нег уульнц, балһсна дорд өмн үзгт бәәх микрорайона библиотек бас Балакан Алексейин нер зүүнә.

Хальмг урн үгин кѳрңгд бичәчин нерн, үлдәсн үүдәврмүд баһ, иргч үйнрт, цуг умшачнрт зѳѳр болҗ үлдсмн.

– «Именитый писатель – певец времени»: фотогаллерея А. Г. Балакаева

– «Цуг бичсн үүдəврмүдəн Хальмгтан белглҗəнəв»: электронная. кн. выставка

– Видеообзор о жизни и творчестве А. Г. Балакаева

17:03
713
Нет комментариев. Ваш будет первым!
Мы используем cookie. Это позволяет нам анализировать взаимодействие посетителей с сайтом и делать его лучше.
Продолжая пользоваться сайтом, вы соглашаетесь с использованием файлов cookie.